Tijd (2025)

Tijd. Maken wij de tijd of maakt de tijd ons? Scheppen we tijd of ondergaan we tijd? Als we horen dat alle dingen onder de hemel hun tijd hebben, klinkt dat wellicht als een evidentie. Als we even doordenken, is onze verhouding tot tijd echter niet zo vanzelfsprekend. Graag mijmer ik er hier samen met jullie even verder over.

In een eerste moment wil ik even stilstaan bij de uitdrukking “alles op zijn tijd”. Die volkswijsheid zal wellicht niemand van ons direct betwisten, maar tegelijk staan we er niet bij stil hoe we die met de voeten treden. Want stellen we ons wel de vraag wat voor alles zijn tijd is? Voor zaaien en maaien zullen we wel de natuurlijke tijd volgen – in de mate toch dat we die ook al niet buitensluiten door kunstmatige tijdszetting zoals we die in serres hanteren. Maar gunnen we in onze instant-maatschappij nog de tijd aan ervaringen om op onze weg te komen, wanneer zij zich aandienen? Dwingen wij hen niet eerder af? Is het soms moordend tempo dat we onszelf opleggen niet een teken dat we de tijd willen beheersen en willen dwingen onze honderd-en-een verlangens hier en nu, zo snel mogelijk in te willigen? Is de ratrace van het leven in wezen niet iets dat we niet ondergaan maar onszelf opleggen? Bedriegen we onszelf niet door geen onderscheid te maken tussen dringende zaken en zich opdringende zaken? Jullie, beste jongeren bevinden jullie in dit opzicht op een bijzonder belangrijk punt in jullie leven. Waar jullie eerste focus moet liggen is duidelijk, zeker op een avond als deze: die moet ten volle gericht zijn op jullie studietoekomst als opstap naar een rijk leven, waarin zelfrealisatie en bijdrage aan een betere samenleving hand in hand gaan. Maar de toekomst, dat wat verder van ons af ligt, is voor jonge mensen wel eens best een moeilijke motivator. Sta er nu toch voldoende bij stil. Bepaal zelf wat echt belangrijk is en neem de tijd in de hand: bega niet de vergissing om dringende maar niet-belangrijke zaken te plaatsen voor belangrijke maar niet-dringende zaken.

Een tweede uitdrukking rond tijd waar ik even wil bij stil staan is de volgende die ik onlangs ergens las: ”het is niet meer van deze tijd”. Mogelijk ben ik in mijn specifieke situatie extra gevoelig voor zulke uitdrukkingen vanuit een soort existentiële angst om onder “het” te vallen. Toch loont het de moeite m.i. om er even bij stil te staan, ons even af te vragen wat er onder of achter die uitdrukking schuil gaat. Onze complexe verhouding tot de tijd blijkt dan al snel.

Blijkbaar kunnen we de tijd inroepen als een reden, een motivatie waarom iets niet meer deugt. Een bijzonder algemene motivering, niet inzoomend op het concrete vraagstuk om vanuit een doorgedreven analyse daarvan pro en contra af te wegen. Simpelweg: het is niet meer van deze tijd. In elk geval botst dit met andere, even algemene en vaak gehanteerde uitdrukkingen als “de goede oude tijd” of “de jeugd van tegenwoordig” waarbij juist het verleden als positief en het heden als negatief opgeroepen worden. En dan zwijg ik nog over uitspraken als “het is altijd zo geweest” of het was vroeger niet anders” of “niets nieuws onder de zon”.

Onderliggend aan de uitdrukking “het is niet meer van deze tijd” is in elk geval het idee dat vernieuwing noodzakelijk en positief is. Moeten we elk nieuw idee toejuichen? Wijzen we dan alles af wat ouder is dan 10/20/30 jaar? Of waar trekken we de grens? En hoe kunnen we dat dan verzoenen met het toch wel belangrijke principe van duurzaamheid – ook al lijkt dit principe in deze doldraaiende laatste maanden sterk onder druk te staan? Want wat moeten we blijkbaar wel tot deze tijd rekenen? Oorlog, klimaatcrisis, onlinepesten, vluchtelingenproblematiek, verruwing, taalarmoede? Die zijn zeker van deze tijd en dus oké?

Het is duidelijk dat tijd geen goed criterium is om een waardeoordeel te vellen, om wat dan ook te kwalificeren als goed of slecht. We begraven dus best de uitdrukking “het is niet meer van deze tijd” en ikzelf voel me al meteen terug wat beter.

De vraag is dan natuurlijk: wat mogen we wel als goede motivaties in rekening brengen nu we tijd als criterium hebben afgevoerd? Hierop is geen specifiek antwoord mogelijk, enkel een algemeen. Een goede motivatie is een kritisch overwogen en afgetoetste motivatie waarbij we de moed hebben om onze criteria en die van anderen te benoemen en te bevragen. Ik hoop oprecht dat jullie dit meenemen van Sint-Jan, beste jongeren, en nog verder ontwikkelen en koesteren: een kritische grondhouding die net wat verder gaat door niet enkel zelf zorgvuldig te motiveren en de motivaties van anderen te vragen, maar de criteria achter die motivaties kritisch te peilen. Het is dus een verhaal van waarden. En dat is nooit een gemakkelijk verhaal en vandaag wellicht nog moeilijker doordat een breed gedeeld kader ontbreekt. Het begint met het stellen van vragen. En het eindigt met het stellen van vragen. Ik hoop dat jullie in latere tijden aan Sint-Jan mogen terugdenken als een plek waar jullie niet enkel veel vragen geserveerd kregen maar zelf ook vragen hebben leren stellen. En dat we in die zin voor jullie een referentiepunt mogen blijven. Maar dus niet als motivering an sich want een gezagsargument is even zwak als argument als de tijd dat is.

Eric Van Huffelen (directeur 2011-25) in Het Beertje nr. 364 (september 2025)

Toespraak ter gelegenheid van de afstudeerplechtigheid op woensdag 25 juni 2025.